«Қаржылық тәуелсіздік», «табысты болу», «айына 30% пассив табыс» – алаяқтар дәл осы жарнамалар арқылы халықты соңғы тиынына дейін сан соқтырып отыр. Қазақстанда соңғы жылдары қаржы пирамидаларының саны күрт артты. Ең сорақысы – азаматтардың көбі өз еркімен, сеніп барып, сан соғып қалғанын кеш түсінеді.
Қаржы мониторингі агенттігінің мәліметінше, 2024 жылы Қазақстан бойынша 82 қаржы пирамидасы әшкереленген. Оның ішінде: 56 іс бойынша сотқа дейінгі тергеп-тексеру жұмыстары жүргізілген, 26 іс бойынша сот үкімі шығып, ұйымдастырушылар жазаға тартылған.
Алаяқтар өз схемаларын әбден жетілдірген. Енді олар Instagram, Telegram, TikTok, WhatsApp арқылы желіні торлап отыр. Қарапайым адамдарды «инвестиция», «бизнес», «жылдам табыс» деп сендіріп, ақшаларын жинап алған соң, ізін суытады.
2024 жылы қаржы пирамидаларынан жапа шеккендердің саны 50 мыңнан асты. Құзырлы органдардың мәліметі бойынша, жалпы шығын көлемі – 54 млрд теңге. Бұл – тек тіркелген, іс қозғалған деректер ғана. Ал үнсіз қалған, арыз түсірмеген азаматтардың нақты саны – белгісіз. Алаяқтықтың құрбаны болғандардың ішінде: зейнеткерлер, көпбалалы аналар, жастар мен студенттер, ауыл тұрғындары бар.
Алаяқтар көбіне қаржылық сауаты төмен, тез ақша табуды көздеген адамдарды нысанаға алады. Олар «бір рет салсаң – екі есе қайтады» деген тәтті уәдемен елді шырмап, отбасының соңғы ақшасына дейін сыпырып алады.
Соңғы жылдары Қазақстанда атышулы болған қаржы пирамидалары: Mudarabah Capital, ASTEX.kz, Golden Life, AstexCompany, Qnet, Oriflame инвест-клубтары, B2B Jewelry, Finiko, TeslaCoin, BNB Invest, LCI System, Harvest Group және тағы басқа. Олардың кейбірі бірнеше өңірде филиал ашып, кеңсе жалдап, тренинг өткізген. Кейбірінің артында шетелдік құрылтайшылар тұрғаны да белгілі болды. Ал жапа шеккендердің ішінде бір ғана отбасынан бірнеше адам қатар салым салған жағдайлар да тіркелген.
Қаржы мониторингі агенттігі мен ІІМ бірлесіп жүргізген цифрлық мониторинг нәтижесінде: 2024 жылы қаржы пирамидасының белгілері бар 4 124 интернет-ресурс анықталған; Оның 3 258-і бұғатталып, халыққа таратылуы тоқтатылған.
Бүгінде пирамидалар көбіне интернет арқылы әрекет етеді, сол себепті киберқылмыспен күресу алдыңғы қатарға шықты. Алаяқтыққа қарсы күресте құқық қорғау органдарының IT бөлімдері күшейтілген режимде жұмыс істеуде.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев: «Қаржылық пирамидалар – азаматтардың ғана емес, мемлекеттің қауіпсіздігіне де қауіп төндіреді. Алаяқтықтың бұл түріне тосқауыл қою үшін заңды күшейту керек» – деген болатын.
2023 жылдан бастап қаржылық пирамиданы ұйымдастырғаны үшін жаза қатаңдатылды: Ұйымдастырушылар 7 жылдан 12 жылға дейін бас бостандығынан айырылады; Ірі көлемдегі шығын келтіргендерге мүлкін тәркілеу жазасы да қарастырылған; Жалған жарнама мен интернет арқылы алдау фактілеріне арнайы сараптама жүргізіледі.
Елімізде әр өңірде қаржылық сауаттылықты арттыру бойынша түсіндіру жұмыстары жүріп жатыр. Алайда ол барлық тұрғынға жетіп үлгермей жатыр.
Қаржы мамандарының айтуынша, азаматтар: Жоғары табысқа уәде берген кез келген жобаға күдікпен қарауы керек; Инвестициялық жобаның заңды тіркелгенін, лицензиясын тексергені дұрыс; Жеке деректер мен банк картасын күмәнді сайттарға енгізбеуі керек.
Аңғалдық пен ашкөздік – қаржылық пирамидалардың басты азығы. Уәдесі көп, бірақ заңдық негізі жоқ жобаларға жұрттың жаппай сенуі – тек құқық қорғау органдарының емес, бүкіл қоғамның алаңдауына себеп. Бұл құбылысқа қарсы күрес тек заңмен шектелмеуі тиіс – әрбір азамат қаржылық сауатын арттырып, кез келген ұсынысқа сыни көзбен қарауды үйренуі қажет. Ең бастысы – «оңай олжа» іздеген жерде көбіне опық жейтінімізді ұмытпайық.
С. БАЗАРҚҰЛОВА
