Жұмыр жерді мекен еткен төрткүл әлем қазақты ең әуелі домбырадан танитындығы айнымас ақиқат. «Нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қазақ – домбыра», – деген Қадыр атамның дуалы сөзі халық аузындағы тәмсілге айналғаны да тегін емес. Ал домбыраның шанағына жан бітіріп, пернесіне тіл бітіріп, көмейінен күмбірлеген қазақтың қоңыр үнін төгетін ол әрине күйдің құдіреті.
Әлемнің түкпір-түкпірінде тамыр жайған Қазақтың руханияты мен мәдениеті, өнері мен әдебиетінің шексіз байлығы мен оның сарқылмас қоры әлі де толықтай түгенделіп болған жоқ. Тәуелсіздіктің ширек ғасырынан асқан тұста ұлтымыздың асыл мұрасын жинақтап, тарихымыздың қойнауына енгізу ұрпақтық борышымыз. Келешек үшін осындай ауыр жүкті арқалап жүрген қазақтың төл өнерінің нағыз жанашыры өзіміздің ортамызда жүр. Ол аудандық мәдениет үйі жанындағы «Шарғын Алғазыұлы атындағы ақындар және жыр-терме орталығының» жетекшісі, күйші-композитор, Жетісу күй мектебінің беделді мүшесі, қазақ авторлар қоғамы және Қазақстан театр қайраткерлері одағының мүшесі – Бақытқан Жұмақадірұлы. Бір басына атағы да өнері де аздық етпеген кәсіби күйшінің қазақтың күй өнерінде сіңіріп жүрген еңбегін бірі білсе, бірі білмес. 2020 жылы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы, ғылыми зерттеу орталығының бастамасымен Бақытқан Жұмақадірұлының авторлық күйлерінен «Көркем мекен» атты туынды жарық көрді. Дәл осы жинақ Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Жанарбек Садықанұлының қолдауымен күйтабақ түрінде тыңдармандарға жол тартты. Ал өткен жылы «Ұлы даланың көне сарындары» антологиясының 2 томына Бақытқан күйшінің орындауындағы халық күйлері енгізілді. Осындай ерен еңбектерінен кейін кейіпкеріміздің орындауындағы 100 ге тарта ел ішінде көп таралмаған күйлері Қазақ радиосы мен Шалқар радиосының алтын қорына енгізілді. «Абай», «Жетісу», «Інжумаржан» телеарналарында күйшілік өнер мен ұлттық құндылықтар жайында келелі сұхбат та берген. Ал Бақытқан күйшінің бүгінгі жетістіктері мен ізденістеріне тоқталар болсақ, ағымдағы жылдың басында Жетісу күй мектебінің негізін қалаушылардың бірі, күйші-композитор Егінбай Елеусізұлының артына қалдырып кеткен асыл мұрасы, авторлық күйлерін жинастырып, «Егінбай күйшінің мұрасы» атты кітапты жарыққа шығарды. Бұл ұлттық өнерге деген ерекше сүйіспеншілік пен бабалар мұрасына деген үлкен құрмет деп білеміз.
Кітап жайлы азды-көпті айтар болсақ, Қазіргі Райымбек ауданындағы қасиетті Қарасаздың топырағында туылған Егінбай Елеусізұлы Алтыбаев деген атақты күйші болған. 1856 жылы әйгілі Аспантаулардың етегіндегі қазақтың қасиетті қара топырағында дүниеге келген Егінбай Елеусізұлы жастайынан-ақ домбыраны жанына серік етіп, қос ішек пен кең шанақтың жанына тыным бермей қолындағы аспабымен тілдесіп отыратын болған екен. Ел басына күн туып, тағдырдың тәлкегі түскен жылдары үдере көшкен көштен қалмай, 1904 жылы көршілес аспанасты еліне қоныс аударып, қалған өмірін шекараның арғы жағында өткізген. Туған жерден алыстап кетсе де, Жаратқан сыйға берген бойындағы талантын тастамай, алқымнан алған шабытты шерменде қылмай, жанына жақын серігі қазақтың домбырасының алтын көмейінен теңдессіз туындыларды жарыққа шығара білді. Өнерге арнаған өмірінің үздіксіз ізденіс жолында 80 шақты күй шығарып, қазақтың күй қоржынын 80 жаңа күймен толықтырып кеткен. Егінбай күйші өз заманында Бөлтірік Әдіқанұлы, Көдек Байшығанұлы сынды атақты тарихи тұлғалармен үзеңгілес, замандас болған. Егінбай Елеусізұлының арғы ата тегі Ұлы жүздің Албан руынан тараған тарихта найзасымен жауын түйреген Сырымбет батырдың ұлы Хангелді батырдың ұрпағы. Атынан ат үркетін батырлардың ұрпағы болғандықтан күйшіліктен бөлек жауырыны жер иіскемеген, боз кілемде есе жібермеген палуан болған деседі. Аңшылығы мен мергендігін де көптеген тарихи деректер дәлелдеп отыр. Бәйбішесінен бөлек екі әйел алып, үш рет неке жаңғыртқан. Қазақтың киелі топырағында кіндігі кесіліп, Қарасаздың құбаталынан иілген бесігінде тербелген әйгілі күйші 102 жасында дүниеден озды.
Ғасырлық ғұмырында артына мол мұра, қазақтың күй өнеріне өшпес із қалдырған Егінбай күйшінің бүгінгі ұрпақтары атаның асқақ арманы мен атын әйгілеп, өнері мен рухани құндылығын, теңдессіз күй қоржынын жаңғырту жолында аянбай еңбек етуде. Төл өнерімізді төрімізге шығарып, қанымыз бен бүтін болмысымызға айналған ұлттық құндылықтарымызды ұлықтау әрбір ұрпақтың парызы. Қос ішекті домбыраның көмейінен төгілген күй құдіреті тәуелсіз еліміздің көгінде мәңгі әуелей берсін. Ұлттық өнердің шын жанашырлары көбейе берсін!
Ақжол НҰРДӘУЛЕТҰЛЫ
