Шатлиқ вә ғәзәп, сөйгү вә чүшкүнлүк, нәпрәт вә яшаш хаһиши, умумән, инсанниң жимики һис-туйғулирини башқурушта гармонлар тәсирчанлиқ вәзиписини атқуриду. Улар бизниң роһимиз, мүжәзимиз, теримизниң һалити, көрүнүшимиз, ғәйритимиз, хулләс, пүтүн әзайимизға тәсир қилиду. Мошу һаләтләрниң гөдәкләр тәғдиригә бағлиқ мәсилилири һәққидә Уйғур наһийәлик мәркизий ағриқханиниң тәжрибилик акушери Дилбәр Әйсарова Имаш қизиға «Һамилидар аялниң гормонал фони бузулған, йод миқдари кам яки ошуқ болса, бу һаләт эмбрионға тәсир қиламду?» дегән соал билән муражиәт қилған едуқ. Шу сөһбитимизни оқурмәнләргә һавалә қилип олтиримиз.
– Әлвәттә, тәсир қилиду. Йодниң кам яки мөлчәридин артуқлиғи биринчи новәттә кесәлликкә, әгәр аял һамилидар болса, балиниң чүшүп қелишиға елип келиду. Шундақла, аял өзини еһтиятлап туғушқа интилған тәғдирдиму, балида туғма гипотериоз яки әқлий зәйиплик болуши мүмкин. Яки башқа туғма нуқсанлар (ағриқлар) билән туғулиду. Аял өз вақтида даваланмиса, балиниң ана қосиғида өлүши яки чүшүп қелишиға сәвәп болиду. Шу сәвәплик, һәтта, сағлаи аялму һамилидар болғач, та бала туғулғичә вә әмгүзүш дәвридә йод миқдарини мөлчәрдә сақлиши, зөрүр вақитларда мәхсус тәкшүрүшләрдин өтүп туруши қәтъий тәләп қилиниду, – дәп ана билән гөдәкниң дәсләпки дәвирлиридин мәлумат бәрди. Әнди биз шу Дилбәрниң һаят йолиға тохтилайлуқ.
Әйсарова Дилбәр Имаш қизи 1968-жили 15-августта наһийәмизниң тағ бағриға жайлашқан гөзәл Ачиноқа (Чоң Дехан) жутида йәттә пәрзәнтни вайиға йәткүзгән әмгәкчан инсанлар Имаш билән Маһирәм һәдиниң аилисидә бәшинчи болуп дунияға көз ачқан. У гөдәклигидин жут тәбиитидин өсүп-йетилип, 1975-жили мәзкүр йезидики Чоң Дехан сәккиз жиллиқ толуқсиз оттура мәктивиниң (һазирқи З.Батталханов) биринчи синипиға бариду. Оттура билимни 1985-жили «Октябрь» (һазирқи М.Тейипов) намидики билим дәргаһида елип чиқиду. Оттура билим егилигән у 1986-жили Талғар шәһиридики медицина училищесиға, йәни «Акущерское дело» бөлүмигә тапшуруп, бу мәхсус билим юртини 1989-жили яхши баһаларға тамамлайду. Мәхсус билим бәргән училищениң йолланмиси билән шу жили Уйғур наһийәсиниң мәркизий ағриқханисидики туғутхана бөлүмигә акушер болуп ишқа орунлишиду. Бу орунда һеч яққа орун өзгәртмәй ишләватқиниға оттуз бәш жил болған. Биз бу тәжрибиси мол «киндик аниниң» ишиға мәмнун болуп: «Һәр бир инсан өзиниң гормонал фонини мөлчәрдә сақлап туруш үчүн немә қилиш керәк?» – дәп бәргән соалимизға у һеч иккиләнмәй:
– Буниң үчүн һәр ким , авал, сағлам турмуш тәрзигә риайә қилип, зәрәрлик адәтләрдин ваз кечиши керәк. Йәнә қәнтлик диабет келип чиқмаслиғи үчүн семизлиққа чәк қойиши вә униңдин сақлиниши шәрт. Тоғра тамақлиниши вә көпирәк һәрикәттә болуши зөрүр. Шунда қәнт диабетиниң алдини елишқа қол йәткүзиду. Қәнт диабетидин сақлиниш үчүн болса, һәр бир ана қаттиқ грипп, вируслуқ инфекцияләр вә жараһәтләрдин өзини асраш лазим. Поқаққа челинмас үчүн болса, йод миқдарини мөлчәрдә сақлаш вә яш балилар вә әмгүзгүчи аяллар шипакарниң тәвсийәси билән күнлүк йод миқдарини қобул қилип туруши шәрт,- дәп тиббий хадим сүпитидә наһайити ениқ вә қанаәтлинәрлик жавап бәрди.
Дилбәр Имаш қизиниң алий бир хислити һәр қачан кәспий мутәхәссислигигә аит өзлигидин издинип, маһир шипакарлар тәжрибилирини үгинип, паалийитидә пайдилинип келиватқан меһриван ана һәм кәспигә иштияқ бағлиған инсан екән. Мәһкимә мәмурийәт рәһбәрлиги Дилбәр ханимниң беминнәт паалийитигә апирин әйләп: «Бу меһри атәш хадимимизға «Балиларниң киндик аниси» дәп аниларниң һөрмәт билдүрүп бәргән иллиқ инкаслири бизниң туғутхана үчүн зор һөрмәттур», – дәп мәмнунлуқ билән тилға алди.
Дилбәр Әйсарова иш мабайнида талай рәт билим көтириш орунлирида мутәхәссислиги бойичә оқуди, билимини әмәлият билән бағлаштурди. У өзиниң мутәхәссислиги бойичә өткүзүлгән талай наһийәлик байқаш-конкурслириға иштрак әткән. Уларниң арисида «Лучшая по професии» намлиқ көрүккә қатнишип, биринчи орунни егиләп диплом вә маддий соғилар билән мукапатланған. Шундақла наһийәлик һакимийәт, мәмүрийәт тәрәплиридин алған алқиш вә тәғдирнамилири йетәрлик.
– Мениң тонуш болған тәңтушлирим дайим «Қанчә балиға киндик ана болдуң?» дәп һәвәс билән қизиқип соришиду. Растини ейтсам, мән уни һесаплап көрмәптимән. Пәмимчә, шу жиллар ичидә он-он бәш миң балиға киндик ана болған болушим керәк, – дәп өз кәспигә пәхирләнгән һалда сөзләп өтти.
У пәқәт кәспигә садиқ болупла қалмай, жәмийәтлик ишларниңму актив иштракчилиридин болған. «Таза Қазақстан» акциясигә бағлиқ уюштурулған ағриқхана ичидики ишларниң тәшәббускари болуп, хәлиқ саламәтлигиниң мустәһкәм болушиға бир кишилик үлүшини қошуп келиватқан пешқәдәм шипакарларниң бири болған. Саламәтликни сақлаш сепигә йеңидин қошулуватқан һәмширә вә акушерларға тәжрибисидин үлгиләр көрситип, бу алий жанап ишниң шәрәплик вә мурәккәп екәнлигини дайим әскәртип, бемарлар билән мулақәт қилишниң йоллиридин мәслиһәтләр берип туридекән. У бемарларға болған силиқ муамилиси, кәспигә маһирлиғи вә паалийәтлири билән коллективи арисида иззәт-һөрмәткә сазавәр болуп әмгәк етип кәлмәктә.
Шәрәплик, лекин мүшкүли көп ишниң һөддисидин һардим-талдим демәй чиқип келиватқан Дилбәр Имаш қизиниң аилиси болуп, икки қизни тәрбийиләп кәлмәктә. Чоң қизи Альфиза алий билим егиләп, бүгүнки таңда Чонжидики Абай намидики мәктәп-гимназиядә оқутқучи. Иккинчи қизи Дилнара ана кәспини қоғлап, Алмутидики Асфендияров намидики медицина университетиниң биринчи курсида тәһсил көрмәктә.
Адәмниң саламәтлиги, хусусән, балиларниң дунияға келишидә миннәтсиз әмгәк қилип, миннәтдарлиққа егә болуватқан Дилбәр Әйсарованиң тениға сағлам-саламәтлик, хатиржәм һаят, сөйүмлүк кәспидики ишлириға муваппәқийәтләр тиләймиз.
Худавәди МӘҢСҮРОВ
