Һәр бир жутта абройлуқ, қәдирлик адәмләр болиду. Уларға жут жамаәтчилиги ишиниду, чүнки у инсанлар жутниң һәр хил ишлирини бәжириштә барлиқ күч-ғәйритини, билимини сәрип қилип, көпниң ишәнчисини ақлашқа тиришиду. Мән бүгүн хәлиқ маарипи саһасида көп жиллар хизмәт қилип аброй тапқан устазим, йәни «Қазақстан Жумһурийитигә әмгиги сиңгән муәллим» намиға мүйәссәр болған Иссақ ака Имировни хатириләп, униң әмгәк паалийитини бүгүнки әвлатқа тонуштурушни өз борчум дәп һесаплап, қолумға қәләм алдим.
Чонжа йезисида истиқамәт қилған, мәрипәт йолида 50 жилға йеқин ишләп, ижаткар устазлар қатаридин орун алған Иссақ Имировниң әл ичидә даңқи кәң таралған инсан.
Униң балилиқ дәвирлиридә Вәтәнниң бешиға интайин еғирчилиқлар чүшкән жиллар еди. 1944-1945-оқуш жилида наһийәмиздә пәқәт Чоң Ақсу билән Ғалжатта оттура мәктәп болған екән. Ғалжат вә Дардамту йезилириниң арилиғидики мәлиләрниң балилири бәшинчи синипни Ғалжатқа берип оқатти.
1945-1946-оқуш жили йезилар арилиғи жирақлиғи, балиларниң мәлиләрдин келип кетишкә еғир болғанлиқтин Ғалжат мәктиви толуқ базиси билән интернат бириктүрүлгәндә йәттә жиллиқ Кәтмән мәктиви оттура мәктәп болуп өзгириду. Бу мәктәпкә Бөдүтә, Кеңәш, Чоң Дехан, Ғалжат, Довун, Бағкәтмән, Шуңқар вә Дардамту йезилиридин балилар келип оқушқа башлайду. Кичик Дехан йезисидин Иссақ Имиров, Әхмәтжан Надиров, Һаким Аблесенов, Қазақбай Мансуров, Лена Баратова, Ибадәтхан Тохтахунова, Имин Важитовлар әйнә шу жили Кәтмәнгә келип оқушқа башлайду. Иссақ ака 1951-1952-оқуш жилида Кәтмән оттура мәктивини 23 синипдиши билән түгитип, шаһадәтнамини алғандин кейин бир топ уйғур балилири Ташкәнт шәһиригә оқушқа бариду. И.Имиров болса Оттура Азия Дөләт Шәриқ факультетиниң уйғур тили бөлүминиң студенти атилиду.
И.Имиров яхши муәллим болуш үчүн мутәхәссислик пәнини мукәммәл билиш зөрүрлигини өз вақтида чүшәнгән. У тил вә әдәбият илимигә меһир қойди. Шуниң нәтижисидә 1958-жили бу билим дәргаһини муваппәқийәтлик түгәтти.
*****
Иссақ ака өткән һаятини көз алдиға кәлтүрүп мундақ дегән: «Бизниң балилиқ жиллиримизда маддий қийинчилиқлар интайин еғир болди. У чағларда иссиқ тамақниң немә екәнлигини унтуп қалған едуқ. Қаттиқ нанни соғ суға чилап йегән күнлиримиз биз үчүн мәйрәм еди… Ачарчилиқ, кәмбәғәллик қурсун! Қанчилик истидатлиқларниң қәддини пүкти у ләнити уруш. Урушниң ақивитидин бу! Һә, урушниң!
У билим дәргаһини түгитип, Уйғур наһийәлик маарип бөлүмигә инспекторлуқ хизмәткә орунлишиду. Бир жилдин кейин өз жутидики «Октябрь» (һазирқи М.Тейипов) намидики оттура мәктәпкә уйғур тили вә әдәбияти билән инглиз тили пәнлиридин муәллимликкә әвәтилиду. Наһийә рәһбәрлири И.Имировниң билимликлигини, устазлиқ маһаритини көрүп 1964-жили мәзкүр мәктәпниң илмий мудир лавазимиға көтириду. Бу мәзгилләрдә мәктәпләрдә дидактикилиқ материаллар, заманивий қурал-әсваплар билән жиһазларни, техникилиқ васитиләрни һәл қилиш интайин бир мурәккәп жәриян еди. Иссақ ака мәктәпниң оқуш базисини рәтлимәй туруп, аңлиқ тәрбийә, сүпәтлик билим беришниң мүмкин әмәслигини биләтти. Шуниң үчүн билимгә һажәтлик нәрсиләрни тепишниң арқисиға кирди. У мәзгилдә Кеңәш Иттипақида хана системисида (кабинет системисида) оқутуш һәққидә чариләр көрүливататти. Яш устаз һәм рәһбәр мәктәпни хана системисиға айландуруш чарилирини ениқлиди. 1965-жили бу системиға өтүш ейтишқа оңай еди. Әмәлдә болса… И.Имиров үч жилдин кейин пәнләр бойичә аста-аста хана системисиға өткүзүш мәхситигә йетишкә башлайду.
И.Имировниң тинимсиз әмгиги билән маарип йолидики издиниш паалийити 1976-жили уйғур наһийәлик маарип бөлүмигә қайтидин елип келиду. Муәллимликтә тәжрибә топлиған, илмий мудирлиқ дәвирдә мәктәп һаятиниң синақлиридин өткән И.Имиров маарип бөлүмидә инспекторлуқ паалийитини қийналмай башлайду. Униң дадиллиғи арқисида муваппәқийәтләр келишкә башлайду. Наһийә мәктәплириниң маддий-техникилиқ базисини яхшилаш, умумий хана системисиға өтүш мәсилилирини, униң яшлар үчүн әһмийәтлик екәнлигини наһийәлик, вилайәтлик ижраий комитетларға, шундақла билим бериш системисидики орунларға тәкрар-тәкрар ейтип, шу күнниң асасий мәсилилири сүпитидә оттуриға қойди. Мәсилиниң маһийитигә чүшәнгән наһийәлик партия комитети көңүл бөлүп, мәктәпләрдә хана системисиға өткүзүш буйруқлирини берип, Имировниң тәшәббусини қоллап-қувәтлигән. Көрүп турғинимиздәк, И.Имировниң илғар пикри арқилиқ әмәлгә ашқан ишларниң биридур.
Он жилға йеқин инспектор болуп ишлигән И.Имиров 1986-1987 вә 1987-1988-оқуш жиллири Ширин вә Таштиқарису оттура мәктәплиридә мудир болуп ишлиди. 1988-жилдин 1996-жилғичә Чонжидики №1-рус оттура мәктивидә уйғур тили пәнидин дәрис бериду.
Қәйәрдә адаләт, һәқиқәт, тәңлик болса, шу жайда И.Имиров болуп, абройи ашиверәтти. У бирлириниң иғва гәплиригә кирмәтти. Яманлап кәлгүчиләргә әсла йол бәрмәтти. Шикайәт хәтлири кәлсә,адаләтлик билән тәкшүрәткүзәтти вә өзи назарәт астиға алатти. Муамилә мәдәнийити интайин йүксәк, һәр кимниң мүжәзигә қарап сөһбәтлишидиған. Новити кәлгәндә қаттиқ қоллуқ болушниму биләтти, лекин чекидин ашмайдиған. Һәмминиң көңлигә йол тапатти. Бу аталғанлар рәһбәр үчүн әң зөрүр пәзиләтләр екәнлигини яхши биләтти.
*****
Иссақ Имировниң тәлим-тәрбийә ишлири бойичә язған бир нәччә мақалә, тәжрибә, инкаслар билән мулаһизилири бар. Иссақ акиниң иши түрлүк педагогикилиқ оқушларда оқулиду. Униң ХХ вә ХХ1 жумһурийәтлик педагогикилиқ оқушта оқуған докладлири жуқури баһалинип «Һөрмәт грамотиси» билән тәғдирләнгән. Қазақстан маарип министрлиги билән Ы.Алтынсарин намидики илмий-тәтқиқат институтиниң икки қетим тәшәккүнамиси билән тәғдирләнди. 1982-жили «Қазақ ССР маарипиниң әлачиси» бәлгүсини елип, 1987-жили «Қазақстан Жумһурийитигә әмгиги сиңгән муәллим» унваниға егә болди. 2002-жили болса, «Уйғур наһийәсиниң Пәхрий пухраси» дегән нам берилди.
*****
Иссақ Имировниң 40 жилдин ошуқ билим саһасидики әмгиги қуруқ қол болмиди. Миллий мәктәпләрдики оқуш дәрисликлирини йезишқиму бәл бағлиған устаздур. Униң шу жилларда Почунай Бурһанова билән «2-синип уйғур тили», Батур Әршидинов билән язған «9-синип әдәбияти», мәрһум алим, академик, филология пәнлириниң доктори, курсдиши Мурат Һәмраев йетәкчилигидә Б.Әршидинов вә И.Имировларниң язған «Уйғур тили дәрислиги билән программисини» түзгән. Бу йезилған дәрисликләргә муәллип болуштин ташқири, 1970-жилларниң ахирида уйғур мәктәплириниң 5-6-синиплири үчүн тәйярлап язған грамматикилиқ таблициси (уйғур тили морфологиясигә беғишланған 10 түрлүк мавзуни өз ичигә алиду) бар болуп көп жиллар муәллимләр дәрислиридә пайдилинип кәлгән.
*****
Иссақ ака Имиров йүзлигән шагиртларни оқутуп, билим нурини чачқан. Бир нәччә онлиған шагиртлири Иссақ акиниң изини бесип, устазлиқ қилип, мевилик әмгәк қилғанлар көпләп санилиду. Ундақ инсанлар һаяттин өткән болсиму, улар яритип кәткән әмгәклири билән өчмәс тамғиларни қалдуруп кәткәнлигини, биз, шагиртлири унтимаслиғимиз керәк. Уларни әсләп, роһиға дуга қилип, шижаәтлик әмгәк паалийитини келәчәк әвлатларға нәмунә қилип йәткүзүш бизниң муқәддәс пәризимиздур.
Иссақ ака һәдимиз Рина Илахун қизи билән аилә қуруп 3 оғул, 2 қиз сөйгән. Уларму аилә қуруп, заман еқимиға лайиқ түрлүк ишларда ишләп келиду. Көплигән нәврә вә чәвриләрни қучқан. Бүгүнки таңда шу балилири билән нәврилири бова вә момисини дайим әсләп, роһиға дуга қилип кәлмәктә. Әлвәттә, бизму миллий маарип үчүн тәр төккән устазниң әжрини унтимай, уни пәхир тутуп, келәчәк әвлатқа тәрғибат қилип кетишимиз муқәррәрдур. Тәләпчан, өз ишиға садиқ болған бу инсанниң әмгәк паалийити бүгүнки устазлар үчүн нәмунә болғусидур.
Худавәди МӘҢСҮРОВ,
пешқәдәм устаз
